Kunst op Zondag | Literatuur
17
De media wekken de indruk dat kunst en literatuur twee verwante, maar verschillende grootheden zijn. Bijna elke krant heeft wel een wekelijkse katern onder de noemer ‘Kunst & Literatuur’. Alle visuele kunstdisciplines worden op één hoop gegooid, proza en poëzie op de andere. Terwijl lezen toch ook kijken is.
Uitgevers huren illustratoren, grafici, fotografen en soms ook schilders in om het boek aan de mens te brengen. Leidraad lijkt te zijn dat bij een eerste druk alleen titel en naam van de auteur op de omslag genoeg is, mits de auteur grote bekendheid geniet.
Bij herdrukken, en zodra het boek in vergetelheid dreigt te raken, lijken beeldende covers echter het boek tot kunst te moeten verheffen. Zo gaat dat met klassiekers, zoals bij boeken van Harry Mulisch.
Uitgevers gaan er niet vanuit dat je door de boekomslag geraakt wordt door literaire kunst, maar dat je geraakt wordt door een suggestie die je kooplust opwekt. De tentoonstelling ’20 jaar coverontwerpen’ geeft een mooi overzicht. Nog tot 21 mei te zien in het Boekenpodium te Antwerpen.
Het gaat om de inhoud, sufferd! Jawel, maar wanneer zijn woorden dan kunst? Als het, met gevoel voor het detail, om mooie zinnen gaat?
Het literaire weblog Tzum begon in 2002 de Tzum-prijs voor de mooiste zin uit de Nederlandse literatuur. Lezers kunnen zinnen uit het voorafgaande jaar nomineren. Alle winnende zinnen sinds 2002 staan op de Wikipedia. Hier de Tzum-prijs 2012 voor de mooiste zin uit 2011, uit ‘Shanghai Massage’ van L.H. Wiener:
Ik zou mijn moeder nog wel eens in die dikke Velsense vissersneus van haar willen knijpen, een neus die van geen ophouden wist, in tegenstelling tot mijn moeders nieren, die het begaven onder de druk van alle medicijnen – nu ja, niet echt knijpen, want een beetje zoon die knijpt zijn moeder niet, die eert het wijf dat moeder heet, maar die dikke kokkerd van een gok van haar, dus, tussen mijn wijs- en middelvinger en duim pakken, zoals ik vroeger vaak deed, om te plagen, als een soortement van liefkneuzing, dat zou ik graag nog eens een keertje doen.De winnende schrijver ontvangt een bedrag in euro’s dat gelijk is aan het aantal woorden in de zin, zegt Tzum. Zijn ze soms op zoek naar een nieuwe, Nederlandse James Joyce? De laatste episode uit zijn ‘Ulysses’, is een monoloog die zonder enige interpunctie is geschreven en is daarmee vermoedelijk de langste zin uit de wereldliteratuur.
Toch raar dat de kortere zinnen blijkbaar kansloos zijn. Onder de nominaties van voorgaande jaren zaten heuse “pareltjes” als ‘Hoe beter de antibiotica, hoe leger de kerken‘ (Dimitri Verhulst – De laatste liefde van mijn moeder) en ‘Kenzo, Ralph Lauren, Gucci aan de lijn, slipjes en boxers waarin je geen scheet durft te laten‘ (Mensje van Keulen – Een goed verhaal).
We dwalen af. ‘Woorden worden soms tot beeldende kunst verheven in plaats dat ze het voertuig der kunsten zijn’, stelt Henk van Faassen op zijn prachtige website over de relatie tussen taal en beeld. Over woorden schrijft hij: ‘Woorden kunnen niet kunst en voertuig tegelijk zijn, als taal kunst is, vervalt de voertuigfunctie, en andersom’.
Het is maar hoe je dat bekijkt. In Kunst op Zondag | Woorden lieten we beeldende kunst zien, die met woorden even goed als boeken een boodschap overbrengen.
Qua ‘relatie’ zijn beeldende kunst en literatuur nooit tot een duurzame verhouding gekomen. Pogingen om schrijvers, dichters en beeldend kunstenaars in één beweging te krijgen, leden een kortstondig bestaan. Wel waren er individuen die woord en beeld als kunstvorm hanteerden.
Opvallend is dat vooral in de poëzie de relatie op tal van manieren vorm heeft gekregen. De visuele poëzie van Paul van Ostaijen, de gedichten met tekeningen (of juist andersom?) van Lucebert, of het letterlijke beeldrijm van SAGE (het duo Saskia van Herwijnen en Gerrit van Schuppen).
En natuurlijk zijn er kunstenaars die vooral
bekend zijn als schrijver, maar die zich aan ook aan andere
kunstdisciplines hebben gewaagd. Leo Vroman tekende, Cees Buddingh’ maakte kijkkastjes (nog tot 24 maart te zien in het Dordrechts Museum).
Alsof voor sommige schrijvers woorden tekort schieten om kunst te maken. Voor de dichter en beeldend kunstenaar Ted van Lieshout is het boek wel degelijk kunst.Het woordje kunst© Ted van Lieshout, uit: Hou van mij (Leopold) 2009.
Eerst dacht ik bij het woordje kunst alleen aan schilderijen,
die stilletjes gevangen zijn in lijsten aan de wand.
Ik vond dat zielig en ik wou een schilderij bevrij’en,
maar ach, ik mocht het zelfs niet eens beroeren met mijn hand.
Toen dacht ik bij het woordje kunst ook eens aan beeldhouwwerken,
die doodstil staan gevangen op een sokkel in de grond.
Ik heb een beeld gestreeld, maar of een steen een aai kan merken?
Ik weet niet eens of ‘t standbeeld zélf wel wist dat het bestond!
Nu denk ik bij het woordje kunst aan thuis en aan verhalen,
die opgeslagen liggen in een dichtgeslagen boek.
Ik kan er met mijn vinger en mijn ogen in verdwalen
en vind er soms een streling in als ik een streling zoek.
(overgenomen van Poëzie-leestafel).
Heb jij wel eens een roman gelezen, waarbij je dacht: ja, dit is kunst?
Tot slot een paar literatuur-weblogs die je aandacht waard zijn:
Vanaf 2006 houdt Hans van den Bergh in zijn eentje Boekendingen en Boeken over boeken in de lucht. Literair weblog De Contrabas (sinds 2005), houdt er tegenwoordig een hele redactie op na. En sinds 2004 vullen liefhebbers de Leestafel.
